Ενότητα: Σχέσεις αλληλεπίδρασης
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Η εφηβική κατάθλιψη: μια σύγχρονη μορφή κρίσης και δυσφορίας
(1) Μέχρι και πριν περίπου τέσσερις δεκαετίες η κατάθλιψη σε παιδιά και έφηβους παρέμενε ένα άγνωστο και ανεξερεύνητο πεδίο, καθώς συνδεόταν με τις έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις της εφηβικής ηλικίας, ενώ ταυτόχρονα θεωρούνταν μια ψυχική διαταραχή που αφορούσε κυρίως τον ενήλικο πληθυσμό. Το 1971, σε ένα ψυχιατρικό συνέδριο στη Στοκχόλμη, παρουσιάστηκαν οι πρώτες επιδημιολογικές έρευνες αναφορικά με την κατάθλιψη στα παιδιά και στους εφήβους. [...]
(2) Τι συμβαίνει όμως και οι έφηβοι χάνουν την επιθυμία τους για ζωή; Ποιες συνθήκες και ποιες εμπειρίες λειτουργούν σε βάρος της νεανικής τους ορμής, βυθίζοντάς τους σε μια απύθμενη άβυσσο και στερώντας τους την ευκαιρία να απολαύσουν τη ζωτικότητα των πρώτων αυτών νεανικών τους χρόνων;
(3) Εξαιτίας των μεγάλων γνωστικών, ψυχοσυναισθηματικών και βιολογικών μεταβολών που σημειώνονται στην περίοδο της εφηβείας και οι οποίες έχουν άμεση επίδραση στο σώμα, στον ψυχισμό αλλά και στην αλλαγή της διάθεσης και της συμπεριφοράς των νέων, η διάγνωση και η αξιολόγηση της κατάθλιψης θεωρείται πολλές φορές πολύπλοκη διαδικασία, αφού πολλά από τα συμπτώματά της (ευερεθιστότητα, αρνητική διάθεση, κ.ά) εμπίπτουν σε κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εφηβείας. [...]
(4) Τα συμπτώματα που αντανακλούν τον ψυχικό πόνο και τη δυσφορία των εφήβων στην καθημερινότητά τους μπορεί να πάρουν πολλές μορφές. Η σχολική φοβία, η μείωση της σχολικής επίδοσης, η νευρικότητα, ο περιορισμός των δραστηριοτήτων τους και η χαμηλή αυτοεκτίμηση θεωρούνται καταθλιπτικά ισοδύναμα (Λαζαράτου & Αναγνωστόπουλος, 2001). Η κατάθλιψη μπορεί επίσης να εκδηλωθεί μέσα από επαναλαμβανόμενες σωματοποιήσεις, διατροφικές διαταραχές, χρήση ουσιών, εθισμό στα διαδικτυακά παιχνίδια, αϋπνία ενώ σε σοβαρά περιστατικά συνοδεύεται από απόπειρες αυτοκτονίας ή ακόμη και αυτοκτονίες. Σε όλες όμως τις περιπτώσεις, αυτό που κυριαρχεί, είναι το συναισθηματικό κενό που βιώνει ο έφηβος, συνοδευόμενο από απάθεια και έλλειψη ευχαρίστησης για όλα. Μοιάζει η έμφυτη ανθρώπινη περιέργεια για το άγνωστο και το καινούργιο που απλώνεται μπροστά του να έχει παγώσει, καθιστώντας τον αποστασιοποιημένο, άβουλο και αμέτοχο στα γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή του. Ο νέος απαξιώνει τον εαυτό του, ενώ νιώθει μόνος, εγκαταλελειμμένος και αβοήθητος. [...]
(5) Κατά τη διάρκεια της εφηβείας συντελούνται σημαντικές συναισθηματικές απώλειες σε ενδοψυχικό και οικογενειακό επίπεδο με αποτέλεσμα η περίοδος αυτή να μοιάζει με μια περίοδο διεργασίας πένθους. Ο έφηβος κατακλύζεται από συναισθήματα θλίψης, θυμού, φόβου και ανασφάλειας για το μέλλον, καθώς βρίσκεται στο μεταίχμιο δύο σημαντικών σταθμών της ζωής του: αποχαιρετά την παιδική ηλικία ενώ περνάει σε μια νέα φάση, όπου πραγματώνεται η εξατομίκευσή του. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, απομυθοποιεί τους γονείς του και αναζητά σημαντικές σχέσεις και ενασχολήσεις εκτός οικογένειας προκειμένου να διευρύνει και να εδραιώσει την ατομική του ταυτότητα. Πρόκειται για μια εξαιρετικά επώδυνη διεργασία που συνοδεύεται από την αίσθηση απώλειας εαυτού και βιώνεται ως κενό, ως «αίσθημα αβοήθητου», προκαλώντας αόριστους φόβους (Κουρκούτας, 2008). Η δυσκολία στη λεκτικοποίηση των αντιφατικών συναισθημάτων και της σύγχυσης που βιώνει στη φάση αυτή έρχονται να ενισχύσουν τη δυσφορία που νιώθει. Σύμφωνα με το Freud, η μεταστροφή του εφήβου από την οικογένεια προς τους συνομηλίκους αποτελεί ένα από τα πιο οδυνηρά ψυχικά επιτεύγματα της ηβικής περιόδου. Η πάλη μεταξύ της κατάκτησης της αυτονομίας και της ασφάλειας που παρέχουν οι γονείς είναι από τις χαρακτηριστικές και ιδιαίτερα επώδυνες εσωτερικές διαμάχες των εφήβων (Miccuci, 2009).
(6) Στις περιπτώσεις εκείνες που ο έφηβος δυσκολεύεται να διαφοροποιηθεί από τους γονείς του είναι πιθανό να ερμηνεύσει ως αποτυχία την αδυναμία του να τους αποχωριστεί ή να ανταποκριθεί στις φιλοδοξίες τους, ενώ την ίδια ώρα νιώθει εγκλωβισμένος σε μια κατάσταση που τον κάνει δυστυχισμένο και πολλές φορές τον ακινητοποιεί σε παθητικότητα και απραξία. Συγκρινόμενος δε με τους συνομήλικούς του που έχουν προχωρήσει, βάζει τον εαυτό του σε υποδεέστερη θέση, όπου μπορεί να αισθάνεται μειονεξία και ντροπή, καθώς εκείνοι αυτονομούνται σταδιακά, ενώ εκείνος παραμένει ολοκληρωτικά εξαρτημένος από τους γονείς του.
(7) Η κατάθλιψη στην εφηβεία συνδέεται επίσης με τις πρώιμες τραυματικές εμπειρίες ζωής του νέου, όπως η στέρηση των γονέων, η έλλειψη επαρκούς γονεϊκής φροντίδας, οι συγκρουσιακές ενδοοικογενειακές σχέσεις, κ.ο.κ. Τέτοιου είδους δυσλειτουργίες και εμπλοκές, προερχόμενες από το παρελθόν, δυσχεραίνουν την πορεία του προς την επίτευξη της επιθυμητής συναισθηματικής ωριμότητας, απαραίτητης συνθήκης προκειμένου να διαφοροποιηθεί από την πατρική του οικογένεια και να αυτονομηθεί. Επιπλέον στρεσσογόνα και σοβαρά ψυχοπιεστικά γεγονότα, όπως ο θάνατος ενός γονιού, ένα διαζύγιο, μια νόσος, ένα δυστύχημα, η σωματική και σεξουαλική κακοποίηση κ.ο.κ είναι ικανά να πυροδοτήσουν την εμφάνιση της κατάθλιψης.
(8) Οι σοβαρές συναισθηματικές δυσκολίες που βιώνει ένας γονιός είναι πιθανό να εκθέσουν τον έφηβο στην ανάπτυξη κατάθλιψης στο μέλλον. Η έλλειψη υποστήριξης, η ανύπαρκτη, πολλές φορές, επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, η δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων τους και οι συγκρουσιακές σχέσεις, συμβάλλουν στην εμφάνιση αλλά και μεταβίβαση της κατάθλιψης στην επόμενη γενιά (Kaufman, 1991).
(9) Μέσα στις συνθήκες που ευνοούν την εμφάνιση της κατάθλιψης συγκαταλέγονται και οι ραγδαίες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών, οι οποίες φέρνουν στο προσκήνιο νέα δεδομένα καθώς και μια πληθώρα αντιφατικών πληροφοριών, δημιουργώντας μεγάλη σύγχυση σε ενδοπροσωπικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Οι ανατρεπτικές αλλαγές των ρόλων των δύο φύλων, οι νέες μορφές οικογένειας (π.χ. μονογονεϊκές, διαπολιτισμικές, δεύτερου / τρίτου γάμου), η επικράτηση των υλιστικών αξιών, ο καταναλωτισμός, ο ανταγωνισμός, η εργασιομανία κ.ο.κ. φέρνουν τους έφηβους και τις οικογένειές τους αντιμέτωπους με μια σκληρή πραγματικότητα, η οποία αποτελεί πηγή άγχους και ανασφάλειας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, όπου οι γονείς είναι απορροφημένοι στην κάλυψη αναρίθμητων υποχρεώσεων, οι νέοι μεγαλώνουν στη μοναξιά, πορεύονται χωρίς φροντίδα και καθοδήγηση, έρμαια ενός αδυσώπητου κόσμου που δεν δίνει δεύτερες ευκαιρίες. Οι γονείς, προβληματισμένοι και ανήσυχοι για τα παιδιά τους, νιώθουν αποδυναμωμένοι, απροετοίμαστοι και ανεπαρκείς να διαχειριστούν τις κρίσεις που εμφανίζονται και να καλύψουν βαθιές συναισθηματικές τους ανάγκες.
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Eφηβεία: Συναισθηματικές και Κοινωνικές δυσκολίες
(1) Η εφηβεία αποτελεί μια αρκετά δύσκολη συναισθηματική περίοδο. Ο έφηβος έρχεται αντιμέτωπος με ραγδαίες ορμονικές και σωματικές αλλαγές. Την ίδια στιγμή νιώθει την ανάγκη να κατακτήσει την ανεξαρτησία του και να φύγει μακριά από τους γονείς του. Φαίνεται απρόθυμος να αναζητήσει βοήθεια από την οικογένειά του και προσπαθεί να διαχειριστεί όλες αυτές τις αλλαγές και όλο το άγχος που βιώνει μόνος του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έρχεται αντιμέτωπος με μια έντονη εσωτερική αναταραχή, η οποία εκφράζεται εξωτερικά με ευερεθιστότητα στη συμπεριφορά καθώς και με άρνηση και υπερευαισθησία. Οι γονείς συνήθως αποτυγχάνουν να αποδεχτούν αυτή τη συμπεριφορά ως ένα μέρος της εφηβείας και την ερμηνεύουν ως μια υπερβολικά κακή διάθεση και μια αδικαιολόγητη αντιδραστικότητα.
(2) Καθώς όμως ο έφηβος προσπαθεί να γίνει όλο και πιο ανεξάρτητος, αρχίζει σταδιακά να αποδεσμεύεται από τους συναισθηματικούς δεσμούς που είχε αναπτύξει με τους γονείς του κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Αυτό οδηγεί σε μια παροδική φάση, κατά την οποία ο έφηβος βιώνει ναρκισσιστικά στοιχεία και έντονο εγωκεντρισμό. Είναι σημαντικό όμως αυτοί οι οικογενειακοί συναισθηματικοί δεσμοί να αντικατασταθούν αρμονικά από το συναισθηματικό πλαίσιο του φιλικού περίγυρου του εφήβου. Σε διαφορετική περίπτωση, αισθήματα μοναξιάς, κενού, θλίψης και μη ρεαλιστικών στόχων φαίνεται να κυριεύουν τον έφηβο. Επομένως, κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης οι κοινωνικές σχέσεις με τους φίλους και η κοινωνική αποδοχή από αυτούς καταλαμβάνουν τον πρωταρχικό ρόλο στη ζωή του. Πολλές φορές αυτή η εσωτερική ανάγκη για αποδοχή από τους συνομηλίκους μπορεί να οδηγήσει σε μια σοβαρά παραβατική και αντικοινωνική συμπεριφορά.
(3) Καθώς λοιπόν τα παιδιά σας γίνονται έφηβοι, εσείς ως γονείς θα περάσετε πολύ χρόνο ανησυχώντας για την κοινωνική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Πολλές συμπεριφορές εκείνη την περίοδο είναι απόλυτα δικαιολογημένες και άλλες ίσως να παρεκκλίνουν από τα αποδεκτά πλαίσια. Παρότι ο όρος αποδεκτή συμπεριφορά μπορεί να ποικίλει ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο, όλοι συμφωνούμε στο ότι θέλουμε οι έφηβοι να μεγαλώσουν σωστά και να εξελιχθούν σε χαρούμενους και ψυχικά υγιείς ενήλικες. Συνοψίζοντας, καταλήγουμε στο ότι οι νέοι κατά τη διάρκεια των εφηβικών τους χρόνων θα έρθουν αντιμέτωποι με αρκετές συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες, οι κυριότερες εκ των οποίων είναι οι ακόλουθες:
(4) Καθορισμός ταυτότητας: Οι περισσότεροι έφηβοι δυσκολεύονται να απαντήσουν στην ερώτηση «Ποιος είμαι;». Είναι πολύ σημαντικό ο έφηβος να αρχίζει να προσδιορίζει την ταυτότητά του μέσω σταθερών προτύπων. Τα πρότυπα είναι ό,τι πιο σημαντικό για την ψυχική υγεία και την ψυχική ανάπτυξη καθώς τα παιδιά που δεν έχουν μια σταθερή ταυτότητα, στη μετέπειτα ζωή τους θα δυσκολευτούν να ενταχθούν και να προσαρμοστούν σε νέα περιβάλλοντα.
(5) Αυτονομία: Η λέξη αυτονομία δεν θα έπρεπε να ταυτίζεται με την έννοια της ανεξαρτησίας από τους άλλους. Οι έφηβοι δεν έχουν ανάγκη να μετατραπούν σε «επαναστάτες». Αυτονομία σημαίνει ότι θα πρέπει να αναπτύξουν τη δυνατότητα να ρυθμίζουν μόνοι την καθημερινότητά τους, να παίρνουν τις αποφάσεις τους και να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους. Ένας αυτόνομος έφηβος μπορεί να κάνει τις δικές του αξιολογήσεις και να γίνει σταδιακά ανεξάρτητος.
(6) Δυσκολία να συνάψουν στενές διαπροσωπικές σχέσεις: Η οικειότητα και οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις πρώτα αναπτύσσονται ανάμεσα σε εφήβους με το ίδιο φύλο και αργότερα επεκτείνονται σε ρομαντικές σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων. Είσαι κοντά με ένα άτομο και νιώθεις οικεία μαζί του, όταν νοιάζεσαι για εκείνο. Επίσης είσαι ειλικρινής μαζί του, νιώθεις άνετα κοντά του και το εμπιστεύεσαι. Συχνά οι έφηβοι διαστρεβλώνουν αυτή την εικόνα της οικειότητας και την ταυτίζουν με τη σεξουαλική σχέση. Είναι λοιπόν καλό από νωρίς να γίνει σαφής ο διαχωρισμός μιας στενής διαπροσωπικής σχέσης και μιας σεξουαλικής σχέσης.
(7) Συναισθηματικές δυσκολίες: Καθώς η εφηβεία είναι μια ηλικιακή περίοδος μεταξύ της ενήλικης ζωής και της παιδικής ηλικίας, οι έφηβοι συχνά αισθάνονται μπερδεμένοι σχετικά με το ρόλο τους και διχασμένοι ανάμεσα στις ευθύνες που έχουν πλέον ως μεγαλύτεροι αλλά και στις επιθυμίες τους ως παιδιά. Τείνουν να έχουν αρκετές μεταπτώσεις στη διάθεσή τους. Σχεδόν τα πάντα μπορούν να τους κάνουν χαρούμενους και την ίδια στιγμή να τους θυμώσουν. Είναι πολύ ευάλωτοι και ευερέθιστοι.
(8) Εσείς ως γονείς καλό θα ήταν να τους καταστήσετε σαφές ότι είναι φυσιολογικό καμιά φορά να αισθάνονται έτσι. Δώστε τους χώρο να σας μιλάνε χωρίς να τους κρίνετε. Επίσης, μπορείτε να μοιραστείτε μαζί τους την προσωπική σας εμπειρία ως κάποτε έφηβοι, γιατί με αυτό τον τρόπο θα δοθεί έμφαση στο ό,τι και άλλοι έχουν περάσει μια παρόμοια ψυχολογική αναστάτωση και είναι απόλυτα φυσιολογικό. Τέλος, θα ήταν καλό να ενθαρρύνετε τα παιδιά να ασχολούνται με μια φυσική δραστηριότητα, η οποία θα βοηθήσει να διατηρούνται υψηλά τα επίπεδα της σεροτονίνης (δημιουργεί αισθήματα ευφορίας).
(9) Δυσκολίες στη συμπεριφορά: Όλες αυτές οι συναισθηματικές δυσκολίες συχνά οδηγούν τους εφήβους σε μια παρορμητική συμπεριφορά που μπορεί να βλάψει τόσο τους ίδιους όσο και τους άλλους. Καθώς δοκιμάζουν τα όρια της αυτονομίας τους, αρχίζουν να αμφισβητούν τους γονείς και να γίνονται αντιδραστικοί αλλά και να υπερασπίζονται την άποψή τους με ιδιαίτερη επιμονή. Ακόμη μια κοινή συμπεριφορά είναι να αρχίσουν να λένε ψέματα είτε για να αποφύγουν αντιπαραθέσεις με τους γονείς είτε γιατί φοβούνται. Τέλος, ίσως η πιο επικίνδυνη συμπεριφορά που μπορεί να αναπτύξουν οι έφηβοι είναι να προβαίνουν σε επικίνδυνες και παράτολμες πράξεις και συνήθειες προκειμένου να έχουν την αποδοχή των συνομηλίκων τους.
(10) Τα συμπεριφορικά προβλήματα κατά τη διάρκεια της εφηβείας είναι αρκετά δύσκολα και γι' αυτό καλό είναι να κερδίσετε την εμπιστοσύνη του παιδιού σας, χωρίς να είστε επικριτικοί. Να του θυμίζετε συχνά ότι το αγαπάτε και το θαυμάζετε γι' αυτό που είναι και δεν χρειάζεται να αλλάξει την προσωπικότητά του για κανέναν. Τέλος, εάν δείτε επικίνδυνες συμπεριφορές, καλό είναι να παρέμβετε. Πάντα όμως να θυμάστε να το παραινείτε με πολύ διακριτικότητα, καθότι οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην κριτική και μπορεί να αντιδράσουν άσχημα.
(11) Επιθετικότητα: Η επιθετικότητα είναι κάτι που φαίνεται να αφορά κυρίως τα αγόρια χωρίς βέβαια να αποκλείονται τα κορίτσια. Συχνά τα αγόρια μπλέκονται σε καυγάδες, και εκφράζουν έντονα τις αντιρρήσεις τους ή τις προθέσεις τους χρησιμοποιώντας σωματική βία. Καμιά φορά αναπτύσσουν εναντιωματική συμπεριφορά που δύσκολα μπορούν να ελέγξουν.
(12) Σ' αυτό το σημείο είναι σημαντικό να θυμάστε ότι τα παιδιά τείνουν να μιμούνται ό,τι μαθαίνουν και βλέπουν στο σπίτι. Διδάξτε στα παιδιά σας να σκέφτονται το αντίκτυπο των πράξεών τους. Καθοδηγήστε τα παιδιά σας με το να γίνετε εσείς το παράδειγμα για εκείνα. Τέλος, καλό θα ήταν να μην εκτίθενται συχνά σε βίαια και επιθετικά ερεθίσματα μέσω βίαιων ιστοριών, ταινιών ή παιχνιδιών ούτε να παρακολουθούν την επιβράβευση βίαιων προτύπων.
(13) Ψυχολογικά προβλήματα: Έρευνες έχουν δείξει ότι περίπου ένα 50% των ψυχικών διαταραχών που εμφανίζουν οι ενήλικοι ξεκινάει στην ηλικία των 14 χρόνων. Αυτό συμβαίνει, γιατί οι έφηβοι συχνά έρχονται αντιμέτωποι με προβλήματα χαμηλής αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης. Αυτά τα αισθήματα ανωτερότητας ή κατωτερότητας συχνά πηγάζουν από την εξωτερική τους εμφάνιση, την αποδοχή και την κριτική των συνομηλίκων τους. Η σχολική τους επίδοση φαίνεται να παίζει ρόλο καθώς εάν είναι χαμηλή, συχνά αναπτύσσουν μια πεποίθηση ότι «δεν είναι αρκετά καλοί για τίποτα». Συμπτώματα κατάθλιψης είναι ένα από τα πιο συχνά προβλήματα στην εφηβεία. Επίσης το άγχος και η πίεση που βιώνουν μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχοσωματικά προβλήματα, διαταραχές άγχους, συμπεριφοράς αλλά και διαταραχές πρόσληψης τροφής.
(14) Ένας τρόπος να αποφύγετε τις ακραίες καταστάσεις είναι να ενθαρρύνετε το παιδί σας να αρχίσει να μιλάει για τα προβλήματά του. Μερικές φορές, μπορεί να δείτε το παιδί σας να είναι δυσαρεστημένο μόνο στο σπίτι, και να είναι ιδιαίτερα χαρούμενο όταν βγαίνει έξω. Μιλήστε με τους καθηγητές και τους φίλους του παιδιού σας, για να δείτε εάν έχει την ίδια κυκλοθυμική διάθεση και στο σχολείο. Εάν τελικά το παιδί σας είναι υπερβολικά κυκλοθυμικό και η συμπεριφορά του απρόβλεπτη καλό θα ήταν να αναζητήσετε επαγγελματική βοήθεια. Καθώς το να διαχωρίσεις και να αναγνωρίσεις ποια συμπτώματα στην εφηβεία είναι ριψοκίνδυνα δεν είναι καθόλου εύκολο και χρειάζεται η ματιά ενός ειδικού.
(15) Σκεφτείτε απλά ότι το παιδί σας βρίσκεται σε μια δύσκολη και ιδιάζουσα φάση, που την έχετε ήδη περάσει και εσείς, όπως και όλοι. Δείξτε κατανόηση και ενσυναίσθηση, τρόπος που είναι ίσως ο ευκολότερος, για να αντιμετωπίσετε τις δυσκολίες που υπάρχουν καθώς και αυτές που ενδέχεται να έρθουν, εφόσον η εφηβεία έχει αρκετά στάδια και είναι εξελισσόμενη.
(16) Κλείνοντας λοιπόν, η εφηβεία δεν πρέπει να τρομάζει τους γονείς. Πολλοί ερευνητές διαφωνούν με το εάν η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση πρέπει να πραγματοποιείται μέσω μιας ταραχώδους ή μιας ήρεμης και ομαλής διαδικασίας. Η Ann Freud είχε εκφράσει ιδιαίτερη ανησυχία για τα «καλά» παιδιά, τα οποία βιώνουν μια ήρεμη εφηβεία. Θεωρεί ότι η εφηβεία είναι μια περίοδος όπου η αναταραχή και η επανάσταση θα έπρεπε να βιώνεται ως κάτι απόλυτα φυσιολογικό, αναπόφευκτο και απόλυτα συνηθισμένο. Φυσικά έχοντας πάντα στο μυαλό τα ρευστά όρια μεταξύ του φυσιολογικού και του παθολογικού.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α':
1) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της πέμπτης (5ης) παραγράφου του Κειμένου 1 σ' ένα κείμενο 60 - 70 λέξεων, χωρίς να προσθέσετε δικά σας σχόλια. (Μονάδες 15)
2) Να συνοψίσετε τις απόψεις της συντάκτριας του Κειμένου 1 σε σχέση με τους ψυχολογικούς παράγοντες, που ευνοούν την ανάπτυξη καταθλιπτικών συμπεριφορών στους εφήβους (§ 5 - 8) σ' ένα κείμενο 80 - 100 λέξεων. (Μονάδες 15)
3) Να παρουσιάσετε συνοπτικά (60 - 70 λέξεις) την άποψη της συντάκτριας του Κειμένου 1 για το πώς οι κοινωνικοοικονομικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών συνδέονται με την εμφάνιση της κατάθλιψης στους εφήβους (§ 9). (Μονάδες 15)
4) Να παρουσιάσετε περιληπτικά (70 - 80 λέξεις) τις συμπεριφορές που παρουσιάζουν οι έφηβοι σύμφωνα με το Κείμενο 2 (§ 1 - 3). (Μονάδες 15)
5) Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι έφηβοι σύμφωνα με τη συντάκτρια του Κειμένου 2; Να τις παρουσιάσετε σύντομα σε μια ή δυο περιόδους (60 - 70 λέξεις). (Μονάδες 15)
6) Να αποδώσετε συνοπτικά σ' ένα κείμενο 70 - 80 λέξεων δύο από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι έφηβοι σύμφωνα με το Κείμενο 2. (Μονάδες 15)
ΘΕΜΑ Β':
1) Ποιες από τις παρακάτω φράσεις αποδίδουν ορθά τις απόψεις της συντάκτριας του Κειμένου 1; Να σημειώσετε Σωστό ή Λάθος και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας παραθέτοντας τα σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο. (Μονάδες 10)
α) Η διεθνής επιστημονική κοινότητα πίστευε μέχρι το 1971 ότι η κατάθλιψη αφορούσε μόνο τους ενηλίκους.
β) Οι διατροφικές διαταραχές δεν αποτελούν σύμπτωμα κατάθλιψης.
γ) Η εξάρτηση από τους γονείς μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα δυσφορίας στον έφηβο, ειδικά όταν συγκρίνει τον εαυτό του με άλλους συνομηλίκους του που έχουν επιτύχει μεγαλύτερη αυτονομία.
δ) Οι συναισθηματικές δυσκολίες που βιώνουν οι γονείς δεν επηρεάζουν συνήθως τους εφήβους και δεν πυροδοτούν καταθλιπτικές συμπεριφορές απ' αυτούς.
ε) Οι ραγδαίες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών είναι εξαιρετικά στρεσσογόνες και για τους εφήβους και για τις οικογένειές τους.
2) Για ποιο λόγο, σύμφωνα με τη συντάκτρια του Κειμένου 1, η διάγνωση και αξιολόγηση της κατάθλιψης στους εφήβους θεωρείται περίπλοκη διαδικασία; (Μονάδες 10)
3) Ποια είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα που νιώθει ένας έφηβος με καταθλιπτικές συμπεριφορές, σύμφωνα με τη συντάκτρια του Κειμένου 1; (Μονάδες 10)
4) Πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις με τους γονείς και τους συνομηλίκους στη διάρκεια της εφηβείας, σύμφωνα με το Κείμενο 1, και πώς αυτές οι σχέσεις μπορούν να επηρεάσουν τους εφήβους ώστε να εκδηλώσουν καταθλιπτικές συμπεριφορές; (Μονάδες 15)
5) Γιατί οι κοινωνικοοικονομικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών, σύμφωνα με τη συντάκτρια του Κειμένου 1, αποτελούν παράγοντες που ευνοούν την εμφάνιση κατάθλιψης στους εφήβους; (Μονάδες 10)
6) Να αναφέρετε δύο τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί η συντάκτρια του Κειμένου 1, μ' ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον καθένα, και να ερμηνεύσετε αυτές της τις επιλογές. (Μονάδες 15)
7) Να ελέγξετε την ορθότητα ή το λάθος, σύμφωνα με το Κείμενο 2, των παρακάτω προτάσεων σημειώνοντας Σωστό ή Λάθος. Να αιτιολογήσετε κάθε επιλογή σας. (Μονάδες 10)
α) Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, τα παιδιά επηρεάζονται πολύ περισσότερο από τον κύκλο των συνομηλικών παρά από το οικογενειακό τους περιβάλλον.
β) Τα σταθερά πρότυπα είναι απαραίτητα για τον καθορισμό της ταυτότητας του εφήβου.
γ) Οι έφηβοι στις διαπροσωπικές τους σχέσεις αντιλαμβάνονται τα διακριτά όρια που υπάρχουν μεταξύ της συναισθηματικής οικειότητας και της σεξουαλικής σχέσης.
δ) Οι έφηβοι δέχονται εύκολα την κριτική από άτομα με τα οποία νιώθουν οικειότητα.
ε) Τα συναισθήματα χαμηλής αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τα ψυχολογικά προβλήματα των εφήβων.
8) Πώς αντιδρούν συνήθως οι γονείς απέναντι στην εκδήλωση των διαφοροποιημένων εφηβικών συμπεριφορών, σύμφωνα με το Κείμενο 2, και γιατί; (Μονάδες 10)
9) Γιατί ο κύκλος των συνομηλίκων παίζει καθοριστικό ρόλο στη ζωή των εφήβων, σύμφωνα με το Κείμενο 2; (Μονάδες 10)
10) Πώς ορίζει την έννοια «αυτονομία» η συντάκτρια του Κειμένου 2; (Μονάδες 10)
11) Για ποιους λόγους η συντάκτρια του Κειμένου 2 θεωρεί επικίνδυνη την παρορμητική συμπεριφορά των εφήβων; (Μονάδες 10)
12) Ποιες συμβουλές δίνει η συντάκτρια του Κειμένου 2 προς τους γονείς, προκειμένου να καταλάβουν και να αντιμετωπίσουν καλύτερα την κυκλοθυμική συμπεριφορά των παιδιών τους; (Μονάδες 15)
13) Να σχολιάσετε σε μια παράγραφο 100 περίπου λέξεων τον στόχο που εξυπηρετεί η συγγραφή του Κειμένου 1 και τα μέσα τα οποία χρησιμοποιεί η συντάκτρια του κειμένου προκειμένου να επιτύχει το στόχο αυτό. (Μονάδες 10)
14) α) Να εντοπίσετε στο Κείμενο 1 ένα τεκμήριο με τη μορφή παραδείγματος και ένα τεκμήριο με τη μορφή της βιβλιογραφικής αναφοράς. β) Να αιτιολογήσετε τη χρήση τεκμηρίων από τη συντάκτρια του κειμένου, λαμβάνοντας υπόψη τον σκοπό για τον οποίο γράφεται. (Μονάδες 15)
15) Να εντοπίσετε τρεις (3) βιβλιογραφικές αναφορές στο Κείμενο 1 και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους σε σχέση με την πειστικότητα του κειμένου. (Μονάδες 10)
16) Στο Κείμενο 1 γίνεται ευρεία χρήση βιβλιογραφικών αναφορών. Να ερμηνεύσετε την επιλογή αυτή της συντάκτριας. (Μονάδες 10)
17) Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο του Κειμένου 2, να προσπαθήσετε να διακρίνετε τους στόχους που επιδιώκει η συντάκτριά του και να σχολιάσετε την καταλληλότητα/αποτελεσματικότητά του κειμένου εν γένει. (Μονάδες 10)
18) «Καθώς
όμως ο έφηβος προσπαθεί να γίνει όλο και πιο ανεξάρτητος, αρχίζει
σταδιακά να αποδεσμεύεται από τους συναισθηματικούς δεσμούς που είχε
αναπτύξει με τους γονείς του κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας».: Να σχολιάσετε την παραπάνω άποψη από το Κείμενο 2 σε μια παράγραφο 100 περίπου λέξεων. (Μονάδες 10)
19) Σε ποιο αναγνωστικό κοινό πιστεύετε ότι απευθύνεται η συντάκτρια του Κειμένου 1; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (Μονάδες 10)
20) Να προσέξετε τον τρόπο με τον οποίο η συντάκτρια του Κειμένου 2 παρουσιάζει και σχολιάζει τις συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι έφηβοι. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, επιλέγει αυτόν τον τρόπο παρουσίασης; (Μονάδες 10)
21) Η συντάκτρια του Κειμένου 1 στη δεύτερη (2) παράγραφο χρησιμοποιεί ερωτήματα. Τι πετυχαίνει, κατά τη γνώμη σας, με την τεχνική των ερωτήσεων; (Μονάδες 10)
22) Κείμενο 1: Να σχολιάσετε τη χρήση των παρενθέσεων στις παρακάτω φράσεις (Μονάδες 15):
α) «...η
διάγνωση και η αξιολόγηση της κατάθλιψης θεωρείται πολλές φορές
πολύπλοκη διαδικασία, αφού πολλά από τα συμπτώματά της (ευερεθιστότητα,
αρνητική διάθεση, κ.ά) εμπίπτουν σε κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της
εφηβείας...»
β) «...
Πρόκειται για μια εξαιρετικά επώδυνη διεργασία που συνοδεύεται από την
αίσθηση απώλειας εαυτού και βιώνεται ως κενό, ως «αίσθημα αβοήθητου»,
προκαλώντας αόριστους φόβους (Κουρκούτας, 2008).»
γ) «...οι νέες μορφές οικογένειας (π.χ. μονογονεϊκές, διαπολιτισμικές, δεύτερου / τρίτου γάμου)...»
23) Να παρατηρήσετε τη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται το β' πληθυντικό πρόσωπο στο Κείμενο 2 και να αιτιολογήσετε σε μια παράγραφο την επιλογή αυτή της συντάκτριάς του. (Μονάδες 10)
24) Κείμενο 2: «Εσείς
ως γονείς καλό θα ήταν να τους καταστήσετε σαφές ότι είναι φυσιολογικό
καμιά φορά να αισθάνονται έτσι. Δώστε τους χώρο να σας μιλάνε χωρίς να
τους κρίνετε.»:
α) Σε τι νομίζετε ότι αποσκοπεί η συντάκτρια του κειμένου με τη χρήση του β' πληθυντικού προσώπου στο παραπάνω απόσπασμα;
β) Να ξαναγράψετε το απόσπασμα, μεταφέροντάς το στο γ' πληθυντικό πρόσωπο και κάνοντας όλες τις απαραίτητες μετατροπές.
γ) Να εξετάσετε το επικοινωνιακό αποτέλεσμα που προκύπτει από τη μετατροπή.
(Μονάδες 15)
25) Στο Κείμενο 1 συναντούμε ειδικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται στο χώρο των κοινωνικών επιστημών. α) Να καταγράψετε πέντε (5) ειδικούς όρους (λέξεις ή φράσεις). β) Να σχηματίσετε μία πρόταση με καθέναν από τους όρους αυτούς. (Μονάδες 10)
26) Κείμενο 1: Να αντικαταστήσετε καθεμία από τις παρακάτω γραμμένες με έντονη γραμματοσειρά λέξεις με μία συνώνυμη, προκειμένου η διατύπωση να είναι πιο απλή: (Μονάδες 10)
α) Εξαιτίας των μεγάλων γνωστικών, ψυχοσυναισθηματικών και βιολογικών μεταβολών που σημειώνονται...
β) Τα
συμπτώματα που αντανακλούν τον ψυχικό πόνο και τη δυσφορία των εφήβων
στην καθημερινότητά τους μπορεί να πάρουν πολλές μορφές.
γ) Μέσα
σε αυτά τα πλαίσια, απομυθοποιεί τους γονείς του και αναζητά σημαντικές
σχέσεις και ενασχολήσεις εκτός οικογένειας προκειμένου να διευρύνει και
να εδραιώσει την ατομική του ταυτότητα.
δ) Συγκρινόμενος δε με τους συνομήλικούς του που έχουν προχωρήσει, βάζει τον εαυτό του σε υποδεέστερη θέση...
ε) ...οι
νέοι μεγαλώνουν στη μοναξιά, πορεύονται χωρίς φροντίδα και καθοδήγηση,
έρμαια ενός αδυσώπητου κόσμου που δεν δίνει δεύτερες ευκαιρίες.
27) Κείμενο 2: Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις ακόλουθες (είναι γραμμένες με έντονη γραμματοσειρά) λέξεις, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία που έχουν στο κείμενο: (Μονάδες 10)
α) Αυτό οδηγεί σε μια παροδική φάση, κατά την οποία ο έφηβος βιώνει ναρκισσιστικά στοιχεία και έντονο εγωκεντρισμό.
β) Πολλές συμπεριφορές εκείνη την περίοδο είναι απόλυτα δικαιολογημένες και άλλες ίσως να παρεκκλίνουν από τα αποδεκτά πλαίσια.
γ) Συχνά οι έφηβοι διαστρεβλώνουν αυτή την εικόνα της οικειότητας...
δ) ...η πιο επικίνδυνη συμπεριφορά που μπορεί να αναπτύξουν οι έφηβοι είναι να προβαίνουν σε επικίνδυνες και παράτολμες πράξεις...
ε) Σκεφτείτε απλά ότι το παιδί σας βρίσκεται σε μια δύσκολη και ιδιάζουσα φάση...
28) Τα Κείμενα 1 και 2 διαλέγονται μεταξύ τους. Ποιο από τα δύο, κατά τη γνώμη σας, μεταδίδει πιο αποτελεσματικά το νόημά του; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (Μονάδες 10)
29) Να συγκρίνετε τα Κείμενα 1 και 2 σε σχέση με το θέμα τους και με το κοινό στο οποίο απευθύνονται. Να διατυπώσετε την άποψή σας σ' ένα κείμενο 80 - 100 λέξεων.
